‘Het leek een slimme zet van Parooljournalisten Paul Vugts en Bart Middelburg. Nadat ze de vertrouwelijke gesprekken tussen vastgoedhandelaar Willem Endstra en de politie in handen kregen, maakten ze er met enkele redactionele wijzigingen een succesvol boek van’. Dat schrijft Menno van Dongen vandaag op www.volkskrant.nl naar aanleiding van de uitspraak van de Hoge Raad gisteren waarin het auteursrechtvonnis inzake de Endstra-Tapes werd vernietigd. In 2007 oordeelde het gerechtshof nog dat ‘vanwege het gebrek aan creatieve keuzes’, de gesprekken niet het resultaat waren van ‘een scheppende activiteit’. Om de vraag te beantwoorden of de familie Endstra in aanmerking komt voor auteursrechtelijke bescherming van intellectueel eigendom gaat het gerechtshof in Den Haag nu beoordelen of de verhalen die Endstra op de achterbank vertelde origineel en oorspronkelijk zijn.

Wie lekte de gespreksverslagen?
Ik ben van mening dat de verhalen van Wim Endstra, mede door de vele verzinsels, als een bewuste creatie moeten worden beschouwd. Ik geef de nabestaanden daarom een goede kans hun claim op het auteursrecht van mijn ex-werkgever te verzilveren. Veel interessanter is de vraag door wie en in wiens opdracht de gespreksverslagen zijn toegespeeld naar de Parooljournalisten en waarom het Openbaar Ministerie dat niet heeft onderzocht.

Gevaarlijk
Toen publicaties over de inhoud van de achterbankgesprekken tijdens de 1e Pro-Forma zitting van het Holleeder-proces op 11 mei 2006 aan de orde kwamen, veroordeelde het Openbaar Ministerie het lekken van processtukken met klem. Het OM noemde het lekken van dossierstukken ‘gevaarlijk’; niet alleen uit oogpunt van ongewenste beeldvorming, maar ook gevaarlijk voor personen, ‘en daarbij denken wij aan de veiligheid van getuigen maar ook aan het beeld over verdachten,’ stelden de Officieren van Justitie.

Beeldvorming
Het OM noemde het ‘verkeerd’ als het proces door beeldvorming wordt beheerst. Maar even later tijdens dezelfde openbare zitting noemde Officier van Justitie Fred Teeven mij doodleuk ‘de Minister van Financien van Holleeder’. Deze feitelijk onjuiste en levensgevaarlijke kwalificatie werd zonder feitelijke onderbouwing de perstribune in geslingerd en stond de volgende dag in De Telegraaf, geïllustreerd met een foto van marechaussees met mitrailleurs die buiten de rechtszaal de wacht hielden.

Het lekken van processtukken
Teeven’s collega Koos Plooij stelde tijdens de zitting op 11 mei 2006: ‘In deze zaak is door justitie en politie geen onderzoeksinformatie ter beschikking gesteld aan de media’. Het Openbaar Ministerie had daar helemaal geen belang bij, beweerde Plooij. Wie dan wel? Daarover bestond volgens het OM geen enkele twijfel: ‘de onderwereld’ natuurlijk. De Officier van Justitie verwees naar een uitzending van het televisieprogramma ‘De leugen regeert’ op vrijdag 5 mei 2006. Daarin stelde hoogleraar strafrecht prof. mr. Ybo Buruma dat de Endstra-tapes vanuit de onderwereld zijn gelekt.

Welk belang had de onderwereld?
Het is echter moeilijk voor te stellen welk belang de onderwereld zou hebben gehad bij het lekken van de gesprekken van Endstra met de CIE. De gespreksverslagen staan bol van belastende verhalen over personen die tot de onderwereld zouden behoren. Endstra zelf leefde niet meer en liep geen enkel risico dat hij zijn verklaring ooit terug zou zien in de krant. Welk doel zouden onderwereldfiguren met de openbaarmaking van de achterbankgesprekken willen bereiken? Dat lichtte professor Buruma niet toe in zijn bijdrage aan ‘De leugen regeert’.

De verdachten zaten op dat moment allemaal vast. Zou een van hen zijn of haar advocaat hiertoe soms opdracht hebben gegeven? Hoe ziet professor Buruma dat voor zicht? Welke zichzelf respecterende advocaat zou die gespreksverslagen dan vervolgens naar journalisten van Het Parool hebben gelekt? Of is er soms gelekt in vereniging, dus in overleg en met instemming van de advocaten en alle verdachten samen? Nee natuurlijk.

De suggestie van de hoogleraar dat ‘de onderwereld’ de Endstra-tapes naar Het Parool heeft gelekt roept zoveel vragen op dat deze aanname alleen daarom al niet aannemelijk is. Daar komt bij dat uitgerekend de misdaadjournalisten van Het Parool niet bekend staan om hun goede contacten in de onderwereld, maar om hun goede bronnen bij politie en justitie.

De bron van het lek
Het Openbaar Ministerie had het meeste belang bij de openbaarmaking van de achterbankgesprekken, omdat zij langs die weg getuigen konden beïnvloeden. Het is een beproefde tactiek van opsporingsinstanties. Het feit dat geen onderzoek is ingesteld naar het lekken van de gespreksverslagen van de achterbankgesprekken, is veelzeggend. Het OM weet al lang wie er heeft gelekt en met welk doel dat is gebeurd. Gerard Mulder weet het ook, zo beweerde de Parool-journalist op 7 april 2006 in ‘Penoze speelt zichzelf in de kijker’.

Achter de schermen lijkt het Openbaar Ministerie dus de oorspronkelijke ‘uitgever’ te zijn van de Endstra-tapes. Wellicht kunnen Jan van Looijen en zijn mannen, gelet op hun originele teksten, nog aanspraak maken op een deel van de auteursrechten van het boek. Endstra was immers niet als enige aan het woord. De invloed die Jan, Henk en Carel hebben gehad op de verhalen van Endstra mag niet worden onderschat.